Ar Bisklavret

1606780800000
TroidigezhTestenn orin
Da ganañ gwerzioù emlaket,
Ennon, e sav lae Bisklavret.
Bleiz-garvet ar Vretoned a
anved Garoulf tramor eta.
Gwechall, gwerzaouiñ a ouied [5]
war-bouez tud a veze hudet,
bleizet ha seizet, tra emedont
o kantren er c’hoadeier-hont.
Den-bleiz hervez-kont, loen spontus
kent ma teuz e gounnar heuzus, [10]
a blaouf an dud, ruz e vuzell,
kuzhet er gwez bodek nebell…
Kuit d’o gervel, ez an, pelloc’h
d’ober lae Bisklavret deoc’h.		Quant des lais faire m’entremet,
ne vueil ubliër Bisclavret.
Bisclavret a nun en Bretan,
Garulf l’apelent li Norman.
Jadis le poeit hum oïr
e sovent suleit avenir,
hume plusur garulf devindrent
e es boscages maisun tindrent.
Garulf, ceo est beste salvage ;
tant cum il est en cele rage,
humes devure, grant mal fait,
es granz forez converse e vait.
Cest afaire les ore ester ;
del Bisclavret vus vueil cunter.
Breizh a voe douar d’ur baron, [15]
Marzh war e bezh, klod a-feson.
Onest eston ha kalonek,
hag eñ hael hag izelek.
Briek da bep amezeg ha,
D’e aotrou, el lez, an nesañ. [20]
E wreg, hegar, hi lavariant
ma veze bleuñvel he seblant.
O-daou e oant e karantez
Daoust d’un direnk d’he reiñ enkrez;
Bep sizhunvezh en he leze [25]
nes kelaouiñ den war dri deiz.
Neb ne ouie pelec’h eo
m’edo, naren, perak eno.
Ur wezh alato, distroet
laouen d’e di, ouzh e bried, [30]
Hen goulennet he deus eta:
‘Aotrou, ma c’her ma zenerañ,
Un dra ho koulennfen laouen,
Ha diabaf en e rafen,
Pa ne zoujfen d’ho prouezenniñ [35]
ken ma n’on ket evit krediñ.’
Rak he c’homz-hi, en he briad,
Ha krog d’he gouzoug d’he fokat.
‘Itron, arabat eo padout
Ouzh divenn a vennit gouzout! [40]
M’her gran, goût a ouzoc’h souden.’
‘Mard oc’h ken mist, ez an distenn.
Aotrou, en nec’henn e krenan,
Diouzhoc’h, bep sizhun, ma-unan.
Ma van em c’halon ur rannenn, [45]
ha rak ho tiank un anken,
ken ne gavjen frealz fenoz
e varvjen a-skort dic’hortoz.
Bezet ho ratozh disklozet
ar c’hled m’ho peus darempredet! [50]
Rak karet ho peus a greden,
ha bras ho si, na fazien.’
‘Ma ben, ho pet truez ennoc’h!
Gwa me, m’hen diskuilhan deoc’h;
Ganeoc’h ho karantez loc’het [55]
e kollin holl, ma vin kollet.’
Splann e weled m’hec’h aspede,
na goap ganti ne c’hoarie.
En-dro koulskoude, her reas.
Ha seul flouroc’h seul m’e veulas [60]
Ma kontas e stad dirazi;
nes koll tamm ur pezh anezhi.
‘Deut ur meni bleiz er riv,
e yan da guzhat er c’hoadoù,
e rouestlañ kleuzioù an douar, [65]
me a breizh, ha mac’h ma glac’har.’
E gevrin espar dibaret
en dibenn, he deus goulennet
Ha gwisket pe ziwisk edo.
‘Me a gantre noazh ma blev’ [70]
‘Pelec’h en ho tizoloit?’
‘Dav hen tevel, salf ho tellid,
Gouezit, pa vefen hep abidoù,
hag em merzfed e seurt metoù,
E chomfen a-stou ha gouez [75]
Hep diskrap diouzh ma labez
Anez daskoret am bezint.
El lec’h o lezan, ra vanint!’
‘Hag e rint! emezi kintus,
Pa ouzon ho karout fonnus [80]
Kit diluz, n’eus mann da guzhat
Na chom ouzhin, da rekinat,
Dic’hrad, mod-all, ez anadoc’h.
Pe wall, biken, am zamalloc’h,
Ha kentoc’h, pe c’her a droc’his? [85]
Biskoazh! Grit mat, me ho atiz.’
Gant komzoù kriz e kastizas
Ar wreg youl he gwazh, ma plegas.
‘Itron, dre ziaz ar c’hoad, aze
Ur c’hozh hent taras a base [90]
Live ur chapel a-zehoù,
lec’h diwan ha torr ma louanoù.
En amc’houloù ur bod mouar
e talv din toull ur maen kalvar {talar?}
da chom ma dafar e gwarez [95]
kent distreiñ tost en ho kostez.’
Klask mougañ souezh kriz an deskriv
a reas. Newazh, tra ma striv,
E liv he spontoù o rivin
War he dremm difiñv roz-livrin. [100]
Mont hep anklin a ijine
Rak ar baron he spourone.
Marc’heg a voe en tolead
en doa he c’haret ur predad
ha pompad goude pedadenn [105]
goude mennad a berzhiadenn,
e nac’has krenn reiñ da hennezh
asant d’e c’hoant, na karantez.
Sed ur gannadez a rezon
a gas da dintal kloc’h he c’halon. [110]
‘Mignon, emezon, entonit
ur c’han laouen ha distennit!
Hag it, redit bona fide,
gant an hini ho tudie!
Korf hag ene hoc’h aotreo [115]
Me ho lavar, hi ho karo.’
Bennozh a ro nes kildroenn
Hag en eskemm, e kas kemenn
d’he ben touadenn e vennad.
Buan en e gelenn anat [120]
ar saviad, ar villigadenn.
Holl a drubard, betek gardenn
a ren er c’hoad e gemennas.
Da zibourc’h he gwaz e gasas.
Gant he judaz, setu noazet [125]
hon den, gant e wreg — gwalleget.		En Bretaigne maneit uns ber,
merveille l’ai oï loër.
Beals chevaliers e bons esteit
e noblement se cunteneit.
De sun seignur esteit privez
e de tuz ses veisins amez.
Femme ot espuse mult vaillant
e ki mult faiseit bel semblant.
Il amot li e ele lui ;
mes d’une chose ert grant ennui,
qu’en la semeine le perdeit
treis jurs entiers qu’el ne saveit
que deveneit ne u alout,
ne nuls des soens niënt n’en sout.
Une feiz esteit repairiez
a sa maisun joius e liez ;
demandé li a e enquis.
’Sire’, fait el, ’bealz, dulz amis,
une chose vus demandasse
mult volentiers, se jeo osasse ;
mes jeo criem tant vostre curut
que nule rien tant ne redut.’
Quant il l’oï, si l’acola,
vers lui la traist, si la baisa.
’Dame’, fait il, ’or demandez !
Ja cele chose ne querrez,
se jo la sai, ne la vus die.’
’Par fei’, fet ele, ’or sui guarie !
Sire, jeo sui en tel esfrei
les jurs quant vus partez de mei.
El cuer en ai mult grant dolur
e de vus perdre tel poür,
se jeo nen ai hastif cunfort,
bien tost en puis aveir la mort.
Kar me dites u vus alez,
u vus estes e conversez !
Mun esciënt que vus amez,
e se si est, vus meserrez.’
’Dame’, fet il, pur deu merci !
Mals m’en vendra, se jol vus di ;
kar de m’amur vus partirai
e mei meïsmes en perdrai.’
Quant la dame l’a entendu,
ne l’a niënt en gab tenu.
Suventes feiz li demanda.
Tant le blandi e losenja
que s’aventure li cunta ;
nule chose ne li cela.
’Dame, jeo deviene bisclavret.
En cele grant forest me met
al plus espés de la gualdine,
s’i vif de preie e de ravine.’
Quant il li aveit tut cunté,
enquis li a e demandé
s’il se despueille u vet vestuz.
’Dame’, fet il, ’jeo vois tuz nuz.’
’Di mei pur deu u sunt voz dras ! ’
’Dame, ceo ne dirai jeo pas ;
kar se jes eüsse perduz
e de ceo fusse aparceüz,
bisclavret sereie a tuz jurs.
Ja nen avreie mes sucurs,
des i qu’il me fussent rendu.
Pur ceo ne vueil qu’il seit seü.’
’Sire’, la dame li respunt,
’jeo vus eim plus que tut le mund.
Nel me devez niënt celer
ne mei de nule rien duter ;
ne semblereit pas amistié,
Qu’ai jeo forfait, pur quel pechié
me dutez vus de nule rien ?
Dites le mei ! Si ferez bien.’
Tant l’anguissa, tant le suzprist,
ne pout el faire, si li dist.
’Dame’, fet il, ’de lez cel bois,
lez le chemin par unt jeo vois,
une viez chapele i estait,
ki meinte feiz grant bien me fait.
La est la piere cruese e lee
suz un buissun, dedenz cavee.
Mes dras i met suz le buissun,
tant que jeo revienc a maisun.’
La dame oï cele merveille,
de poür fu tute vermeille.
De l’aventure s’esfrea.
En maint endreit se purpensa
cum ele s’en peüst partir ;
ne voleit mes lez lui gisir.
Un chevalier de la cuntree,
ki lungement l’aveit amee
e mult preiee e mult requise
e mult duné en sun servise,
(ele ne l’aveit unc amé
ne de s’amur aseüré),
celui manda par sun message,
si li descovri sun curage.
’Amis’, fet ele, ’seiez liez !
Ceo dunt vus estes travailliez
vus otrei jeo senz nul respit ;
ja n’i avrez nul cuntredit.
M’amur e mun cors vus otrei :
vostre drue faites de mei ! ’
Cil l’en mercie bonement
e la fiance de li prent,
e el le met a sairement.
Puis li cunta cumfaitement
sis sire ala e qu’il devint.
Tute la veie que il tint
vers la forest li enseigna ;
pur sa despueille l’enveia.
Issi fu Bisclavret traïz
e par sa femme mal bailliz.
Bez e voed douget da grediñ
e oa aet da vat diouzh e di
pa golled e fri alies.
Kest, klask pe c’halv, holl didalvez [130]
ma voe en diwezh dilezet
dre-holl, goanag, spi pe aket.
Aet he fried ez euredas
hemañ a-gozh he gortozas.
Ur bloaz hag ul loar koazet [135]
e sav kon ar roue davet
Koad Neved, ul lec’h ma rede
e reuz ur mell bleiz da neuze.
Dinask, ar chase a yeas
hag an den-bleiz a zineizhas. [140]
Hollzeiz e tec’has dic’hloazek
en ur vont hebioù kon lontek,
biroù begek, dremm ar spegoù:
dir a gouezhe, kleiz ha dehoù.
O verzhañ piv e amproue [145]
e stou da druez e roue.
Da stleug e gile ez eas
e arc’hen a rufladennas.
Hennezh a c’halvas e wazed
dre ma spontas bezañ lazhet. [150]
’Migoned’, emezañ, ‘deredit!’
”Ha mard oc’h gouest, arvestit,
Gwelit, ar bleiz a dro fri-du!
Nag ur burzhud e intrudu,
ganimp, dilu e klask truez. [155]
Diouzh ma dremm, ar chas e-maez!
Hennezh en deus meiz ha rezon.
D’al lez ! Buan, emezon !
Peoc’h kalon e c’haredonin,
Rak biken c’hoazh n’e argasin.” [160]
Mibin e trojont d’o zinell
ar bleiz war o lerc’h o terc’hel
tost e vael, nes fellout.
Sioul, dinec’h, ne gredas tec’hout
betek tizhout nebell goude [165]
kastell ha grasoù ar roue.
Biskoazh ne voe kontet breoù
marzhusoc’h eget ar fedoù
gwiriet gant selloù ar roue.
”An holl ma c’har”, a lavare [170]
”A rank neuze, mard eo feal,
mirout rak namm pe damall,
ma bleiz, diwall n’en do mallozh
na diank ken, ne vern penaos”.
Da noz, an holl e c’hortoze [175]
da wardañ dorioù e roue,
en deiz, e-touez e varc’heien.
An holl a brizo al loen
koulz e anien hag he c’hened,
nep n’e heto gaou pe gaoued. [180]
Ne weljod ket ar bleiz gredus,
dilezel e vestr diogelus.
Ganañ dalc’hus, lec’h ma tuse,
e heuilh hep mar, ken m’e gare.		Pur ceo qu’um le perdeit sovent,
quidouent tuit comunalment
que dunc s’en fust del tut alez.
Asez fu quis e demandez : [130]
mes n’en porent mie trover,
si lur estut laissier ester.
La dame a cil dunc espusee,
que lungement aveit amee.
Issi remest un an entier,
tant que li reis ala chacier.
A la forest ala tut dreit
la u li Bisclavret esteit.
Quant li chien furent descuplé,
le Bisclavret unt encuntré.
A lui cururent tutejur
e li chien e li veneür,
tant que pur poi ne l’ourent pris
e tut deciré e mal mis.
Des que il a le rei choisi,
vers lui curut querre merci.
Il l’aveit pris par sun estrié,
la jambe li baise e le pié.
Li reis le vit, grant poür a ;
ses cumpaignuns tuz apela.
’Seignur’, fet il, ’avant venez !
Iceste merveille esguardez,
cum ceste beste s’umilie !
Ele a sen d’ume, merci crie.
Chaciez mei tuz cez chiens ariere,
si guardez que hum ne la fiere !
Ceste beste a entente e sen.
Espleitiez vus ! Alum nus en !
A la beste durrai ma pes :
kar jeo ne chacerai hui mes.’
Li reis s’en est turnez a tant.
Li Bisclavret le vet siwant ;
mult se tint pres, n’en volt partir,
il n’a cure de lui guerpir,
Li reis l’en meine en sun chastel.
Mult en fu liez, mult li est bel,
kar unkes mes tel n’ot veü ;
a grant merveille l’ot tenu
e mult le tint a grant chierté.
A tuz les suens a comandé
que sur s’amur le guardent bien
e ne li mesfacent de rien,
ne par nul d’els ne seit feruz ;
bien seit abevrez e peüz.
Cil le guarderent volentiers
tuz jurs entre les chevaliers,
e pres del rei s’alout culchier.
N’i a celui ki ne l’ait chier ;
tant esteit frans e de bon aire :
unkes ne volt a rien mesfaire.
U que li reis deüst errer,
il n’out cure de desevrer ;
ensemble od lui tuz jurs alout,
bien s’aparceit que il l’amout.
Klevit goude-se ar c’heal! [185]
D’ur fest ma eure-eñ kestal
an holl dud leal gant galloud
war zalc’hoù douar an arroud
e-sell mirout an darvoudenn
ha derc’hel stad d’an abadenn. [190]
Sed, ma kantren betek eno,
war e varr, brageris faro,
pried gwreg hedro al loen!
Hag al lank, hep soñj nag anken
rak gouen ar bleiz a oa ken nez. [195]
Kerkent tizhet sal ar palez
ma anavez anezhañ
Oëz aprés cument avint !
A une curt que li reis tint
tuz les baruns aveit mandez,
cels ki furent de ses chasez,
pur aidier sa feste a tenir
e lui plus bel faire servir.
Li chevaliers i est alez,
richement e bien aturnez,
ki la femme Bisclavret ot.
Il ne saveit ne ne quidot
qu’il le deüst trover si pres.
Si tost cum il vint al palais
e li Bisclavret l’aperceut,
de plein eslais vers lui curut :
as denz le prist, vers lui le trait.
Ja li eüst mult grant laid fait,
ne fust li reis ki l’apela,
d’une verge le manaça.
Dous feiz le volt mordre le jur.